Ondanks het uitblijven van een kabinet leken andere partijen in 2021 de handen uit de mouwen te willen steken. Directe aanleiding hiervoor was de coronacrisis. Die heeft een aantal structurele problemen uitvergroot. Ook kampen diverse sectoren met krapte op de arbeidsmarkt. Sociale partners willen deze problemen aanpakken en pleiten daarom in het sociaal akkoord voor een integrale aanpak met forse investeringen in onder andere zekerheid van werk en inkomen, herstel van vertrouwen van burgers in de overheid, meer kansengelijkheid en een duurzaam leefklimaat.

Dit zijn thema’s die breder spelen in de maatschappij. Zo is de roep om de ‘menselijke maat’ in het sociale domein – zeker in navolging van het toeslagenschandaal – luider geworden. De overheid dient mensgerichter te werken, met oog voor de persoonlijke omstandigheden en met een meer integrale aanpak. Mensgerichter werken is een van de oplossingsrichtingen die is geschetst in het toekomstonderzoek dat wij in samenwerking met De Ruijter Strategie hebben uitgevoerd. Daarnaast is in de beleidsdoorlichting van het SUWI-stelsel beschreven dat er op het vlak van klantgerichtheid in de uitvoering nog stappen te zetten zijn. Ook op lokaal niveau zien wij initiatieven gericht op mensgerichter werken, onder ander door de inzet op publiek-private samenwerkingen. Tevens signaleren wij dat opdrachtgevers bezig zijn met de vormgeving van integrale aanpakken voor de ondersteuning van kwetsbare mensen. Opdrachtgevers hebben behoefte aan handvatten voor de invulling van samenwerkingsverbanden en dergelijke integrale aanpakken.

Zelfredzaamheid was tot voor kort het credo bij participatie en re-integratie. We zien bij dat het besef groeit dat mensen verschillen in de mate van redzaamheid. Verscheidene onderzoeken hebben laten zien dat een focus op zelfredzaamheid in de praktijk kan leiden tot het impliciet en onbewust voortrekken van groepen die gemakkelijker te bemiddelen zijn op de arbeidsmarkt. Ook kan er sprake zijn van (institutionele) discriminatie op basis van persoonskenmerken. Dit bleek onder andere uit het onderzoek Gelijke kansen en non-discriminatie bij re-integratie. Daarnaast evalueerden we het Programma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt, waarin het Rijk samen met andere partijen onderzocht wat werkt om de arbeidsmarktpositie van Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond te versterken.

Dat sociale partners de handen uit de mouwen steken, blijkt ook uit het hoofdstuk arbeidsmarkt in het sociaal akkoord. Op het gebied van de arbeidsmarkt bouwen sociale partners in dit akkoord voort op het rapport van de Commissie-Borstlap: het vaste contract moet weer de norm zijn op de arbeidsmarkt en de regulering van flexibele arbeidsrelaties moet worden aangescherpt. Dat is ook de teneur in de door ons uitgevoerde projecten. Zo hebben wij een analyse van verschijningsvormen van uitbesteding uitgevoerd. Het rapport dient ter voorbereiding op eventuele wettelijke maatregelen door het volgende kabinet. Een ander onderzoek dat zich op dit thema richt is mogelijkheden om flexibiliteit te realiseren binnen de lage WW-premie.

Een thema dat daarnaast speelt op de arbeidsmarkt is duurzame inzetbaarheid. In navolging van de Maatwerkregeling duurzame inzetbaarheid en eerder uittreden (MDIEU) zijn sociale fondsen in verschillende sectoren bezig met het in kaart brengen van aanpakken om duurzame inzetbaarheid te bevorderen. De Beleidsonderzoekers zijn op dit vlak actief voor de agrarische en groene sectoren en hebben de evaluatie van een generatiepact verzorgd voor de mobiliteitsbranche. MDIEU kan ook in de komende jaren voor diverse sectoren een prikkel vormen om actief werk te maken van duurzame inzetbaarheid.

Een ander belangrijk maatschappelijk thema waar de Beleidsonderzoekers onderzoek naar hebben verricht is Seksuele intimidatie op de werkvloer. Seksuele intimidatie op de werkvloer komt vaak voor. In de afgelopen 10 jaar geeft zo’n 16 procent van de Nederlandse werknemers aan weleens met ongewenst gedrag te maken hebben gehad. Daarvan deed zo’n 37 procent een melding bij de werkgever of een vertrouwenspersoon. Ondanks dat werkgevers verplicht zijn om seksuele intimidatie te voorkomen, en hier passend beleid voor te hebben, hebben veel werkgevers moeite met een goede klachtenafhandeling.

Het nieuwe kabinet staat voor vele uitdagingen, waaronder ook op het gebied van arbeidsmarkt en inkomen. In het coalitieakkoord formuleert het kabinet grote ambities om de bestaanszekerheid te versterken en de arbeidsmarkt te hervormen. Tegelijkertijd zijn niet alle ambities concreet uitgewerkt. De toekomst gaat uitwijzen in hoeverre dit kabinet in staat is om grote veranderingen op het gebied van werk en inkomen door te kunnen voeren. En welke rol beleidsonderzoek hierbij speelt.