Doelen Wet eenmalige gegevensuitvraag grotendeels bereikt

De Wet eenmalige gegevensuitvraag werk en inkomen (WEU) is voor het laatst in 2015 onderzocht op doeltreffendheid. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft daarom De Beleidsonderzoekers, samen met Andersson Elffers Felix en theRevolution, gevraagd een nieuwe evaluatie uit te voeren. Wij onderzochten het burgerperspectief, het uitvoeringsperspectief en de doeltreffendheid van de wet.

In 2008 werd de WEU ingevoerd om een einde te maken aan de tijd waarin burgers met boodschappentassen vol bewijsmateriaal naar de balie moesten voor een uitkeringsaanvraag. De wet moest ervoor zorgen dat gegevens over werk en inkomen slechts eenmaal zouden worden uitgevraagd en vervolgens hergebruikt door UWV, SVB en gemeenten.

Administratieve lasten zijn verminderd

Ons onderzoek toont aan dat de WEU zijn hoofddoel heeft bereikt. De administratieve lasten voor burgers zijn aanzienlijk verminderd door de digitalisering en het hergebruik van gegevens via systemen als Suwinet. De WEU heeft richting gegeven aan de manier waarop de systemen zijn ingericht.

Uitvoering loopt tegen grenzen aan

Toch geven de ervaringen van burgers aanleiding om eraan te twijfelen of administratieve lasten nu helemaal verdwenen zijn. Burgers ervaren nog altijd dat ze regelmatig dezelfde gegevens moeten aanleveren.

We zien in het onderzoek inderdaad ook dat de uitvoering van de WEU door professionals in de praktijk complex is. Hoewel overheidsorganisaties het principe van eenmalige gegevensuitvraag onderkennen (ook omdat het professionals tijd scheelt om gegevens te hergebruiken), wordt de wet niet altijd volledig nageleefd. Professionals geven verschillende redenen voor dubbele uitvraag: gegevens zijn niet actueel genoeg en daar kunnen burgers de dupe van worden, gegevens zijn te algemeen geformuleerd, of het uitvragen van bekende gegevens dient juist om vertrouwen op te bouwen met burgers.

Onder burgers heerst spanning tussen privacy en gemak

De vraag is of verbeterde en verdere gegevensuitwisseling volgens burgers gewenst is. Ons onderzoek laat zien dat burgers genuanceerd denken over gegevensuitwisseling. Waar sommigen kiezen voor gemak boven privacy, hechten anderen juist veel waarde aan controle over hun gegevens omdat zij privacy belangrijk vinden.

Opvallend is dat burgers zich zelden druk maken over dubbele gegevensuitvraag. Ze beschouwen het als een noodzakelijk kwaad: wie een uitkering wil, moet nu eenmaal vervelende dingen doen. De afhankelijkheidsrelatie met de overheid speelt hierbij een belangrijke rol: weigeren gegevens door te geven kan gevolgen hebben voor een uitkering.

Verdere verbetering aan de hand van de WEU beperkt mogelijk

De context is drastisch veranderd sinds 2008, en dat heeft ook gevolgen voor de toegevoegde waarde van de WEU in 2025. Digitale interactie met de overheid is nu standaard, privacy-bewustzijn is toegenomen door de AVG, en het vertrouwen in de overheid is afgenomen. Burgers hebben inmiddels andere verwachtingen van overheidsdienstverlening.

Het is de vraag of de WEU administratieve lasten in de sociale zekerheid en in het bredere sociale domein nog kan verkleinen, of dat andere oplossingen – zoals integraler samenwerken als uitvoeringsorganisaties en gemeenten – passender zijn voor deze tijd.