In 2023 is het IBO Pensioenopbouw van start gegaan. Een IBO is een interdepartementaal beleidsonderzoek. Dat betekent dat ambtenaren van verschillende ministeries zich vastbijten in een complex onderwerp dat de beleidsterreinen van meerdere ministeries overstijgt. Het IBO Pensioenopbouw heeft tot doel te onderzoeken of de pensioenopbouw ‘in balans’ is en bestaat uit verschillende onderdelen. Zo richt het IBO aan de ene kant de aandacht op groepen die te weinig of te veel pensioen opbouwen. Aan de andere kant is er aandacht voor de maatschappelijke consequenties van een te hoge of te lage pensioenopbouw. Het IBO richt zich met name op kwantitatieve analyses van deze groepen.

De IBO-werkgroep wilde deze analyses verrijken met de verhalen van mensen. Deze verrijkingsslag hebben wij uitgevoerd door acht focusgroepen uit te voeren met ieder 5 à 6 deelnemers. Gedurende deze gesprekken gingen wij met werknemers, werkgevers, zzp’ers en gepensioneerden in gesprek over wat het pensioen voor hen betekent en in welke mate zij al bezig zijn of bezig zijn geweest met hun pensioenopbouw. De beleving van mensen stond gedurende deze gesprekken centraal.

Uit de gesprekken komt naar voren dat veel mensen pas na gaan denken over hun pensioen wanneer zij de leeftijd van 50 jaar hebben bereikt. Mensen zien het pensioen niet als een trade-off tussen inkomen nu en later. Over het algemeen geldt dat als mensen nu moeite hebben met rondkomen, dat ze dat later ook zullen hebben omdat ze geen financiële en mentale ruimte hebben om pensioen op te bouwen (of daarmee bezig te zijn). Daar staat tegenover dat mensen met een goede vaste baan vaak ook – zonder dat zij daar moeite voor hoeven doen – een goede pensioenregeling hebben en dus zowel nu als later kunnen beschikken over voldoende financiële zekerheid.

De deelnemers aan de groepsgesprekken waren over het algemeen weinig bezig met hun pensioenopbouw. Dat geldt ook voor mensen die zelfstandig ondernemen. Veel van de mensen die we spraken leken niet altijd te begrijpen hoe het pensioen wordt betaald of hoe het pensioenstelsel werkt. Zo waren er een aantal jongere deelnemers die weinig vertrouwen hadden in pensioenverzekeringen of denken dat het pensioenstelsel niet houdbaar is. Een deel van hen heeft een voorkeur voor andere investeringsmogelijkheden omdat zij het beeld hebben dat regulier sparen voor het pensioen inhoudt dat hun geld ‘stilstaat’.

Onze eindrapportage is hier te vinden. De rapportage van de IBO-werkgroep is hier te vinden.